Bijgeloof, Peter de Wit te zien in Doodleuk, expositie Museum Tot Zover Bijgeloof, Peter de Wit te zien in Doodleuk, expositie Museum Tot Zover

Tot Zover

Humor helpt

Begrafenishumor, het lijkt soms ongepast. Toch is lachen essentieel voor mensen die in de uitvaartbranche werken. Het biedt nodige ontspanning én collegiale binding in een stressvol beroep. Wat leren we van de lach?

Tekst: Laura Cramwinckel

Sigmund Freud zei dat een hoge waardering voor humor bij de dood een teken van volwassenheid was. Tegenwoordig beschouwen psychologen gevoel voor humor als een belangrijke kracht om met het leven om te gaan. De dood zelf is nooit grappig, maar de situaties ervoor en erna kunnen gevuld zijn met gelegenheden om te lachen. Humor beschermt ons tegen de negatieve effecten van stress.

Onderzoek naar het gebruik en de functies van humor op de arbeidsvloer van dood gerelateerde beroepen is schaars, doorgaans betreft het studies over eerste hulppersoneel, verpleegkundigen, artsen, csi en brandweerlieden.

Lachen als coping strategie

Bij uitzondering verscheen in 2019 de Italiaanse psychologische studie ‘i nearly died laughing’ waarin het gebruik van humor werd onderzocht in een steekproef van 55 werknemers uit vier sectoren van de uitvaarbranche: mortuaria, begraafplaatsen, uitvaartverzorging en crematoria. Wat blijkt? Er wordt heel wat afgelachen. Op het eerste gezicht lijkt dat inadequaat en misplaatst. Maar bedenk dat werken in een ‘dodenberoep’ werknemers dagelijks blootstelt aan de dood, het zien en manipuleren van lijken - soms als gevolg van traumatische sterfgevallen waarbij menselijke kenmerken niet meer herkenbaar zijn - en het lijden van familieleden die rouwen. Daarom hebben professionals in deze sector coping strategieën nodig om de sterke emoties die deze voortdurende blootstelling met zich meebrengt het hoofd te kunnen bieden.

Achter de gordijnen

Het onderzoek herkende verschillende vormen van humor die uitvaartprofessionals gebruiken in het dagelijkse contact met de dood. Er is veel positieve humor van de verbindende stijl die de relatie met anderen bekrachtigt (kameraadschap, grappen en grollen met collega’s onder elkaar) en humor die het zelfbeeld van de gebruiker opwaardeert in stressvolle situaties (kadaverretoriek, vulgair taalgebruik, lachen met cliënten, tragikomedie, contextambiguïteit en de humor van de begrafenisondernemer). Maar er is ook negatieve humor die wijst op zelfvernedering  of erger: agressieve humor door middel van sarcasme, cynisme, bespotting en belachelijk maken ten koste van anderen.

Een ander thema, ‘achter de gordijnen’, werd geïdentificeerd als dwarsdoorsnijdend met alle vier de categorieën. Uitingen van humor buiten het zicht van de klant houden is een belangrijke zorg van veel werknemers - hoewel er heus momenten zijn waarin humorvolle communicatie met nabestaanden dienstbaar is. Voortdurend onder toeziend oog staan van cliënten  geeft een grote druk. Uit de verhalen komt naar voren dat de professionals behoefte hebben aan een fysieke ruimte waar ze kunnen herstellen – en vrijuit lachen.

 

Elke twee maanden interviewt Laura Cramwinckel, projectleider Funeraire Academie, een Nederlandse of buitenlandse doodsonderzoeker over zijn of haar vakgebied. De tekst verschijnt tevens in de rubriek Funerair Onderzoek van Brancheblad Uitvaartzorg.

Academic Death Quotes

“humor is een vorm van communicatie die in vele contexten kan worden gebruikt, ook wanneer hij als een sociaal ongepaste vorm van communicatie wordt beschouwd, zoals in de context van dood en lijden, en waar humor desondanks een normaal aspect van de dagelijkse arbeid  is.”

Martin, R. A., Puhlik-Doris, P., Larsen, G., Gray, J., & Weir, K. (2003). Individual differences in uses of humor and their relation to psychological well-being: Development of the humor styles questionnaire. Journal of Research in Personality

 

‘Hoewel kadaverretoriek en vulgair taalgebruik kan overkomen als cynische humor, doorgaans heeft het een positieve connotatie, als een beschermende factor en vormt het een belangrijk communicatiemiddel tussen collega’s.’

Grandi, A., Guidetti, G., Converso, D. et al. I nearly died laughing: Humor in funeral industry operators. Curr Psychol 40, 6098–6109 (2021).

'Laat een glimlach je paraplu zijn' heeft een diepere betekenis: laat humor je beschermen tegen de grimmige realiteit van het leven. In het sociale domein kan het een manier zijn om de aanval in te zetten - politieke humor is een goed voorbeeld - of het kan een middel zijn om vriendelijkheid te tonen, de ongemakkelijke situatie van iemand anders te verlichten of een ander in je vertrouwen te verwelkomen.'

Thorson & Powell (1993) Development and validation of a multidimensional sense of humor scale. Journal of Clinical Psychology , 49 (1), 13-23

Lees meer