'Strike a pose’ in een doodskist, man met Nederlandse strik op hoofd tijdens Tot Zover x Museumnacht 2023 'Strike a pose’ in een doodskist, man met Nederlandse strik op hoofd tijdens Tot Zover x Museumnacht 2023

Tot Zover

Levensstijl = doodstijl?

De Funeraire Academie is in 2023 een driejarig onderzoeksproject gestart dat Nederlandse doodstijlen in kaart brengt: Mors Neerlandica. Wat typeert onze huidige omgang met de dood, wat is nu werkelijk anders dan vroeger? Een publicatie is in de maak.

Tekst: Laura Cramwinckel

In 2015 publiceerde Douglas J. Davies, dé internationale autoriteit op het terrein van doodstudies, het boek Mors Britannica, dat een grondige blik werpt op de doodscultuur in Engeland. Voor het duiden van de shift van traditionele, kerkelijke uitvaartcultuur naar seculiere, persoonlijke afscheidsbeleving propageerde hij een samensmelting van levensstijl en doodstijl.

Consumptie en culturele patronen

Martin Hoondert, voorzitter van de Funeraire Academie, vindt het een mooi perspectief om levensstijlen aan doodstijlen te verbinden. “Doodstijl is een beetje een woordspel, maar de wijze waarop we ons leven inrichten (lifestyle) zien we terug in de manieren waarop we omgaan met sterven en dood. Dat heeft veel uiterlijke en consumptieve kanten, maar ook ideologische kanten zoals duurzaamheid.”

Hij gaat nog een stap verder: “Diepe culturele patronen weerspiegelen zich in de omgang met de dood, bijvoorbeeld de veranderende ideeën en waarnemingen van ‘presentie’: wat is een mens als hij/zij/hen eeuwig aanwezig blijft als metadata in het archief van internet? Dit kan zich uiten in onverschilligheid ten aanzien van de dood. Of de behoefte aan schaalverkleining als reactie op globalisering en toenemende diversiteit, dat zich uit in besloten afscheidsdiensten in kleine kring.”

Mors Neerlandica

Wat zijn de Nederlandse doodstijlen? Het lopende onderzoek resulteert in een boek dat in 2026 zal verschijnen. MORS NEERLANDICA – TRADITIES EN TRENDS IN STERVEN, AFSCHEID EN ROUW. Onder redactie van Iline Ceelen, Martin Hoondert, Christien Klaufus, Yvon van der Pijl en Nicoline Zemering.  Uitgever: Lecturis, Eindhoven, 256 pagina’s, hardcover, full color.

Zie hieronder voor een indruk van de driedelige inhoud; verscheidene titels zijn werktitels.

 

MORS NEERLANDICA | DEEL A
MORS NEERLANDICA | DEEL A

Levenseinde en sterven

De volgende casestudies staan in de eerste sectie 'levenseinde en sterven'. 

  1. De dood in de media | Henk Blanken
  2. Doodgewoon en toch zo bijzonder: rituelen in een hospice | Madeleine Timmermann
  3. Rituelen bij euthanasie | Iline Ceelen en Heleen de Kort
  4. Voltooid leven | Yvette Schuijt en Iline Ceelen
  5. Dementie en levenseinde | Iris Hartog en Janieke Bruin
  6. Levenseindezorg bij mensen met een migratie-achtergrond | Saïda Aoulad Baktit
  7. Wilsverklaringen | Iris Hartog
MORS NEERLANDICA | DEEL B
MORS NEERLANDICA | DEEL B

Afscheid en uitvaart

De volgende casestudies staan in de tweede sectie 'afscheid en uitvaart'. 

8. ‘Waar leven is, is de dood.’ Religieuze taal bij het levenseinde | Annemarieke van der Woude
9. Niet welkom in de kerk, en dan? | Martin Hoondert
10. Welkom op deze open dag | Mariske Westendorp
11. Reclame voor het uitvaartwezen | Yvon van der Pijl
12. Islamitische uitvaarten | Aisha Pijnenburg
13. Afleggersverenigingen | Monique Kasimbeg, Hein Athmer en Yvon van der Pijl
14. Javaans-Surinaamse uitvaartrituelen in Nederland | Lisa Djasmadi
15. De toekomst van begraafplaats | Martin Hoondert
+ Foto-essay: De veranderende begraafplaats | Leon Bok en René ten Dam
16. Wanneer zijn kinderen welkom? Begraafplaats Buitenveldert als speeltuin, rouwplaats, leerschool en hangplek| Anja Vink en Wim Cappers
17. De eenzame uitvaart | Chris Cusack en Kim van Hemert
18. Natuurbegraven | Brenda Mathijssen
19. ​​​​​Liever geen bloemen | Susanne Duijvestein
20. Afscheid van dieren | Laura Cramwinckel

MORS NEERLANDICA | DEEL C
MORS NEERLANDICA | DEEL C

Rouw en herdenken

De volgende casestudies staan in de derde sectie 'rouw en herdenken'. 

21. Asbestemming | Iline Ceelen, Nicole Hoekstein, Yvonne Hüve, Margriet Nieuwenhuizen, Maureen Verbeek
22. Van ‘miskraam’ naar ‘sterrenkind’: veranderende rituele praktijken voor doodgeboren kinderen | Martin Hoondert
23. De viering van Allerzielen in Nederland | Christien Klaufus
24. Bankjes voor de doden | Paul Post
25. Rouw na zelfdoding | Michael Milo en Yvon van der Pijl
26. De digitale dood | Hanan de Sain en Martin Hoondert
27. Walk of Grief | Arjan Berkhuysen en Anemoon Elzinga + Bernadette Kuiper
28. Pelgrimeren ter nagedachtenis: de Camino | Huberta Wiertsema en Christien Klaufus
29. Publieke rouw na de aanslag op Peter R. de Vries | Irene Stengs
30. Stilstaan bij corona: een terugblik | Paul Post en Maria van der Heyden
31. Ecologische rouw | Yvon van der Pijl en De Gouden Haas

Onderzoeksteam

Hoondert is universitair hoofddocent rituele studies aan de Universiteit van Tilburg. Andere leden van het projectteam zijn Yvon van der Pijl, universitair hoofddocent culturele antropologie aan de Universiteit Utrecht, Nicoline Zemering, directeur van Begraafplaats Rhijnhof in Leiden, Iline Ceelen, onderzoeker aan de Radboud Universiteit en Christien Klaufus, docent en onderzoeker Human Geography and Urban Studies, Universiteit van Amsterdam. 

In het onderzoeksproject van de Funeraire Academie wordt de dood beschouwd als een gefaseerd proces vóór het overlijden (denk aan nieuwe vormen van omgaan met sterfelijkheid, ageing, doodseducatie, doula’s, euthanasie en voltooid leven, ritualisering van het stervensproces, palliatieve trajecten en hospices), de fase van afscheid en uitvaart (nieuwe rituelen, persoonlijke uitvaart, natuurbegraven, resomeren, composteren/veraarden) en de fase van rouw, gedenken en herinneren.

Contact over Mors Neerlandica? Mail m.j.m.hoondert@tilburguniversity.edu

Elke twee maanden interviewt Laura Cramwinckel, projectleider Funeraire Academie, een Nederlandse of buitenlandse doodsonderzoeker over zijn of haar vakgebied. De tekst verschijnt tevens in de rubriek Funerair Onderzoek van Brancheblad Uitvaartzorg.

Academic Death Quotes

“Nederlanders zijn qua doodstijl beter in uitvaren dan rouwen. Omgaan met een collega die rouwt bijvoorbeeld – we zijn er in Nederland niet echt goed in.”

Dr. Martin Hoondert, lid redactieteam Mors Neerlandica – over doodstijlen in Nederland

“Het is onmogelijk om de dood, rouw en de bijbehorende sociale rituele handelingen, zowel seculier als religieus, alleen door middel van de sociale theorie te begrijpen. Naast de sociale theorie kunnen onderzoekers en geïnteresseerden niet voorbijgaan aan de diversiteit van de Britse volkeren, omdat hun verschillende levensstijlen uiteindelijk zullen leiden tot verschillende doodstijlen."

Douglas J. Davis (2015) Mors Britannica: lifestyle and death-style in Britain today, Oxford, UK, Oxford University Press, p. 373

Lees meer