Detail van Nicolaes Maes, Portret van een overleden kind, olieverf op doek, 66,5 x 55 cm, ca. 1671. Collectie Museum Tot Zover
Tot Zover
Doodsportret van topschilder Nicolaes Maes naar Tot Zover
Vol trots presenteren wij een recent verworven schilderij van Nicolaes Maes, een van de grootste Nederlandse schilders uit de zeventiende eeuw. Maes is goed vertegenwoordigd in Nederlandse musea, maar zijn doodsportretten zie je zelden geëxposeerd. Er bestaat soms ook wat huiver om dit soort werken op te hangen. In Museum Tot Zover heeft dit overleden kindje een goed thuis: het schilderij is een topwerk in onze collectie.
Na omzwervingen in Engeland en Zwitserland is het overleden kind terug op eigen bodem. Specialist en kunsthistoricus Rudi Ekkart noemt het portret een bijzondere aanwinst voor de collectie Nederland. Tot en met 15 november is het op zaal te zien, daarna wordt het werk uitgebreid onderzocht en gerestaureerd. Kom snel kijken!
Portretten van liefde
Dit portret van een overleden meisje is een liefdevolle uiting van het verdriet dat de ouders hadden toen hun dochtertje was gestorven. Schilderijen van grootheden als Rembrandt-leerling Nicolaes Maes (1634-1693) zijn normaal niet haalbaar voor ons als klein museum. Dankzij een tip van het Dordrechts Museum werd men op de veiling geattendeerd. “Het werk past niet in hun collectie maar ze vonden wel dat het werk terug moest naar een Nederlands museum. Het past perfect in onze collectie gedenkcultuur. Ons geluk was bovendien dat voor dergelijke portretten de markt klein is, zelfs al zijn ze gemaakt door een grote meneer als Maes. Dat maakte het betaalbaar.”
Het portret is postuum geschilderd, maar hoe zie je dat? Het meisje heeft de ogen half gesloten. Dit geeft aan dat ze niet dood geboren is, maar nog een tijd heeft geleefd. De belangrijkste aanwijzing daarvoor is echter de bloemenkrans op het hoofd, een zogeheten ‘hoetje’, een eeuwenoud funerair gebruik dat doden beschermt tegen het kwaad. Tot in de in de negentiende eeuw komt dit motief voor op portretten van overleden kinderen, ook op post-mortemfoto’s.
Bijzondere beeldvorm
Op het portret zien we in een arcadisch landschap een zittende dreumes, een meisje, de ogen half open. Dit geeft aan dat het kind niet dood geboren is, maar nog een tijd heeft geleefd. Dat het kindje overleden is blijkt ook uit de bloemenkrans op het hoofd, een zogeheten ‘hoetje’, een eeuwenoud grafritueel dat beschermt tegen het kwaad. Geschilderde post-mortemportretten komen sinds de zestiende eeuw voor en worden nog altijd gemaakt. Het museum was al langer op zoek naar een aansprekend schilderij van een overleden kindje, ook om een brug te maken naar vergelijkbare foto’s uit de collectie.
Aanwinst voor collectie Nederland
Bij de aanschaf werd Rudi Ekkart geraadpleegd. De oud-directeur van het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie is specialist op het gebied van portretschilderkunst uit de zeventiende eeuw. Hij was bijzonder enthousiast over de beoogde aanwinst. “Hoewel er veel werken van Nicolaes Maes in Nederlandse verzamelingen aanwezig zijn, vormt juist dit schilderij door zijn zeldzame thematiek een prachtige aanwinst voor de collectie Nederland. En des te mooier, aangezien deze aanwinst terecht komt in een museum waarin deze roerende beeltenis van een dood kindje zo voortreffelijk past.”