Filmstill uit The Curious Case of Benjamin Button (2008, Paramount Pictures), ter illustratie van onderzoek naar de sad-film paradox Filmstill uit The Curious Case of Benjamin Button (2008, Paramount Pictures), ter illustratie van onderzoek naar de sad-film paradox

Tot Zover

Funerair onderzoek door Enny Das

Snuffelen aan de dood via film... Mensen denken niet graag aan sterfelijkheid. Doodgaan is hun meest fundamentele angst. Toch zijn films waarin mensen lijden en sterven populair. Hoe komt dat?

De droeve film-paradox staat centraal in het lopende onderzoek Beyond a fear of death van Enny Das, hoogleraar communicatie en beïnvloeding aan de Radboud Universiteit. Doodsangst is een primair biologisch gegeven dat tegelijk wordt beïnvloed door de menselijke cultuur, aldus Das. Eerder bestudeerde ze berichtgeving over terrorisme in relatie tot een toename van doodsangst. Nu onderzoekt ze of tragische films ook kunnen leiden tot een vermindering van doodsangst.

Theorie betwist

De heersende theorie op dit gebied is de Terror Management Theory (TMT), die stelt dat angst voor de dood nooit kan worden overwonnen, maar alleen kan worden onderdrukt. Voorts zijn alle culturen en levensbeschouwingen gegrondvest op een dergelijke doodsonderdrukking. “Maar waarom kijken mensen dan uit vrije wil naar films die over de dood gaan?” vraagt Das zich af. Zelfs kinderfilms grossieren in tragische sterfscenes. “Dit kun je niet simpelweg duiden als onderdrukking, ontspanning of escapisme want het zijn geen platte geweldsfilms. We kijken naar betekenisvolle films over doodgaan, denk aan Titanic, The Curious Case of Benjamin Button, etc. We zoeken ontroering op. Maar wat is de feitelijke impact daarvan op de doodsattitude van kijkers?”

Film als therapie

De onderzoeksgroep licht deelnemers uitgebreid door en laat hen filmclips bekijken die op verschillende wijzen zijn gemanipuleerd, door bijvoorbeeld het einde aan te passen of te wisselen van perspectief. De eerste resultaten zijn veelbelovend, want ja: film kan doodsangst positief beïnvloeden. Mensen worden minder mijdend, minder bang. Máár… alleen als de angst voor de dood al bewust aanwezig was en de kijker wat ouder is (boven de veertig). Bij jongeren werkt het niet, bij hen is er zelfs een negatief effect.

Natuurlijk kunnen trieste films ook fungeren als een soort therapie: het verhaal speelt zich af op een veilige, virtuele afstand en het gaat over iemand anders dan jezelf. “Net als een boek is film een geschikt vehikel om te snuffelen aan de dood”, zegt Das vrolijk. Voor uitvaartverzorgers die rouwende mensen bijstaan benadrukt ze de kracht van verhalen. Als de echte wereld geen troost biedt, zoek dan toevlucht in verhalen. En ze is ook wel nieuwsgierig naar de mate van doodsangst bij uitvaarders zelf, maar dat zou vragen om een geheel nieuw onderzoek.

Elke twee maanden interviewt Laura Cramwinckel, projectleider Funeraire Academie, een Nederlandse onderzoeker over zijn of haar vakgebied. De tekst verschijnt tevens in de rubriek Funerair Onderzoek van Brancheblad Uitvaartzorg.

Academic Death Quotes

“Fictie en films werken als een vluchtsimulator die ons leert omgaan met complexe levensvragen.”
Oatley, Keith (2008). ‘The mind’s flight simulator’. The Psychologist. Vol. 21: 1030-1033

“Ook al zorgen trieste films voor verdriet en gevoelens van rouw om geliefde personages, dergelijke mediaproducties bieden ook genot en waardering”.
Wirth, Werner & Hofer, Matthias (2012). It’s right to be sad: the role of Meta-appraisals in the sad-film paradox.  Journal of Media Psychology. Vol. 24(2): 43-54

 

 “Er bestaat een positieve correlatie tussen gevoelens van verdriet én plezier op voorwaarde dat de kijker ‘geraakt’ is. Dit geldt zowel voor tragische films als andere vormen van kunst.”
Hanich, J., ea. (2014). Why We Like to Watch Sad Films: The Pleasure of Being Moved in Aesthetic Experiences. Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, 8(2): 130-143

 

 

 

Lees meer