Tot Zover

Tekst: Laura Cramwinckel

Elk jaar sterft een onbekend aantal mensen alleen. In die zin dat niemand anders fysiek aanwezig is op het moment van sterven. Op een willekeurig tijdstip of willekeurige plek. In een ziekenhuis of zorginstelling, thuis, op het werk of op straat. Het vooruitzicht om eenzaam te sterven wordt doorgaans gezien als een ‘worstcasescenario’, en geassocieerd met ofwel een persoonlijk falen op het conto van de overleden individu dan wel met een soort sociale teloorgang.

Niet bang alleen

Voor de pilotstudie ‘I’ve no fear of dying alone’: exploring perpectives on living and dying alone uit 2019 interviewde Caswell een groep Engelse ouderen die om uiteenlopende redenen op het einde van hun leven alleenstaand thuis wonen. Geen van hen voelde zich sociaal vervreemd of geïsoleerd van de maatschappij, en vrijwel zonder uitzondering was de gedachte om alleen te overlijden voor hen niet problematisch. De angst om hun zelfstandigheid te verliezen was een grotere zorg, evenals het idee om lang onopgemerkt dood in huis te liggen. “Vooral voor de nabestaanden vervelend,” zo drukten ze uit.

Zielig

Caswell interviewde ook verpleegkundigen gespecialiseerd in terminale thuiszorg, met opmerkelijk resultaat. Zij waren unaniem van mening dat geen enkel mens alleen zou moeten sterven. Het idee dat iemand bij voorkeur alleen zou willen zijn op de drempel van de dood, was zelfs nooit bij ze opgekomen. Wel hadden ze soms ervaren dat patiënten stierven op een manier die dat wel suggereert. Bijvoorbeeld die laatste ademteug, op het moment dat familie nét de kamer heeft verlaten.

Dit funerair onderzoek vraagt om herziening van het concept ‘eenzaam sterven’. Is het meer een probleem van nabestaanden, dan van stervenden zelf? Zijn zij beter verzoend met de hoogstpersoonlijke en ongedeelde intimiteit van doodgaan? Belangrijke inzichten ook voor uitvaartverzorgers. Kennis hierover kan troostend zijn voor nabestaanden die zich pijnigen met de gedachte ‘we waren er niet bij op het laatste moment’.

Elke twee maanden interviewt Laura Cramwinckel, projectleider Funeraire Academie, een Nederlandse of buitenlandse doodsonderzoeker over zijn of haar vakgebied. De tekst verschijnt tevens in de rubriek Funerair Onderzoek van Brancheblad Uitvaartzorg.

“De eenzame dood wordt in de media ten onrechte geframed als ‘slechte dood’ wat bijdraagt aan een misleidende publieke moraal rondom dood en sterven.”
Nicola Turner & Glenys Caswell (2020) Moral ambiguity in media reports of dying alone, Mortality, 25:3, 266-2

“Oudere mensen die eenzaam sterven worden in academische en populaire literatuur doorgaans op een negatieve wijze getypeerd. Alleen sterven wordt gekenschetst als ofwel het resultaat van asociaal gedrag of het resultaat van verwaarlozing door familie, buurt of maatschappelijk zorg.“

Allan Kellehear (2009) Dying old – and preferably alone? Agency, resistance and dissent at the end of life, International Journal of Aging and Later Life, 4:1, 5-21