Omslag van Judith Peters, Ze kwamen nog één keer terug, 2022. Omslag van Judith Peters, Ze kwamen nog één keer terug, 2022.

Tot Zover

Getroost door een teken van boven?

Nabestaanden vinden troost in bijzondere gebeurtenissen die ze meemaken na de dood van een dierbare. “Symbolische onsterfelijkheid” wordt het genoemd: het idee van een blijvende band tussen nabestaande en overledene.

Tekst: Laura Cramwinckel

De Nijmeegse communicatiewetenschapper Judith Peters maakte het zelf mee. Als tiener verloor ze haar vader en het verdriet om hem was intens. Tijdens een bezoek aan de begraafplaats viel er die bewuste grijze dag ineens één zonnestraal precies op zijn graf. “Dit is papa,” voelde Judith intuïtief. Het gebeuren bood haar troost, want hij was op een bepaalde manier toch nog nabij.

Zonnestraal en vlinder

Met die zonnestraal als teken was ook een fascinatie geboren: dat gevoel van onsterfelijke verbondenheid wilde ze verder doorgronden. In hoeverre verzachten zulke ervaringen ook de pijn van andere nabestaanden? Voor haar onderzoek sprak ze veel mensen met vergelijkbare verhalen. Die allemaal iets bijzonders hadden ervaren na het overlijden van een dierbare. Een overledene, die in een droom breed lachend was verschenen. Een bekende geur, die ineens opdook. Een musje – het lievelingsvogeltje van een overleden moeder - dat kwam vertellen dat alles goed was aan een verdrietige dochter. Vlinders die tegen het raam van de kerk fladderden tijdens de uitvaart. Onverklaarbare ervaringen die voor nabestaanden een bron van betekenis en troost vormen.

Aan de hand van de resultaten van haar onderzoek naar zulke verhalen betoogt Peters dat het tijd wordt dat er meer ruimte en begrip komt voor (de gevolgen) van rouw en verlies. Verhalen over (symbolische onsterfelijkheid) kunnen een waardevolle bijdrage leveren omdat ze mensen in rouw perspectief bieden en mogelijk zelfs een positiever beeld  van de toekomst. Hoop doet leven.

Jong gestorven

Peters zou gaan promoveren op hoe rouwenden in verbinding blijven met overledenen. Marco Borsato activeerde zijn achterban om mee te doen – veel liedjes van hem gaan tenslotte over afscheid – en ook Museum Tot Zover steunde de crowdfunding voor haar onderzoeksproject Verhalen van verlies. Maar Judith Peters werd zelf ongeneeslijk ziek en stierf in juni 2022, pas 31 jaar oud. 

Bij leven maakte ze nog wel de publicatie mee van haar boekje Ze kwamen nog één keer terug (2021) en het academische artikel “They Never Really Leave Us: Transcendent Narratives About Loss (2022) dat ze schreef samen met hoofdonderzoeker Enny Das. Haar reflectievermogen en gave om afstand te bewaren tot dit persoonlijke onderwerp sierden haar als wetenschapper.

Elke twee maanden interviewt Laura Cramwinckel, projectleider Funeraire Academie, een Nederlandse of buitenlandse doodsonderzoeker over zijn of haar vakgebied. De tekst verschijnt tevens in de rubriek Funerair Onderzoek van Brancheblad Uitvaartzorg.

Academic Death Quotes

“Transcendente ervaringen geven het gevoel deel uit te maken van een groter geheel. Dergelijke ervaringen zijn heilzaam en relevant voor mensen die een verlies doormaken juist omdat hun wereldbeeld op zijn kop is gezet”

Enny Das & Judith Peters (2022) They Never Really Leave Us: Transcendent Narratives About Loss Resonate With the Experience of Severe Grief. Human Communication Research, Volume 48, Issue 2, April 2022, Pages 320–345

 

“Blijvende banden tussen overledene en nabestaande worden ervaren via materiele objecten, rituelen of door over de dode te praten. Daarnaast melden nabestaanden vaak transcendente bindingservaringen, bijvoorbeeld wanneer de overledene in een droom voorkomt, of wanneer een natuurlijk fenomeen (dier, lichtstraal) gedachten oproept over een overleden geliefde.”

Field, N. P., & Filanosky, C. (2010). Continuing bonds, risk factors for complicated grief, and adjustment to bereavement.. Death Studies, 34(1), 1–29.

“Zelf-overstijgende ervaringen leiden de aandacht af van het geïsoleerde zelf, naar een meer omvattende, verbonden kijk op de menselijke ervaring en ze vergroten het gevoel van verbondenheid met andere mensen en de natuurlijke wereld.”

Yaden, D. B., Haidt, J., Hood, R. W., Vago, D. R., & Newberg, A. B. (2017). The varieties of self-transcendent experience. Review of General Psychology, 21(2), 143–160.

Lees meer