Boekomslag van Doodgewoon (Gottmer, 2015) door Bette Westra en Sylvia Weve. Het bekroonde kinderboek werd gelanceerd bij Museum Tot Zover. Boekomslag van Doodgewoon (Gottmer, 2015) door Bette Westra en Sylvia Weve. Het bekroonde kinderboek werd gelanceerd bij Museum Tot Zover.

Tot Zover

Funerair onderzoek door Laurie Faro

Hoe spreek je met kinderen over de dood? Laurie Faro onderzoekt uitvaartrituelen en Nederlandse jeugdliteratuur over de dood: deze kent juweeltjes!

Laurie Faro (62) is docent bij de afdeling Taal en Communicatie van de Radboud Universiteit en was hiervoor onderzoeker rituele studies bij Tilburg University.  Ze onderzoekt hoe je met kinderen over de dood kunt communiceren op een manier die bij hun voorstellingsvermogen past. Wat is hun begrip van de dood en van rouw? Het kind moet via taal en emoties in staat zijn verdriet te uiten, net als volwassenen.

Door de knieën

Faro merkt bij uitvaarten dat uitvaartbegeleiders meestal eerst hun taal aanpassen en zich in het bijzonder tot de aanwezige kinderen wenden. “Maar in de loop van de ceremonie worden de kinderen ‘vergeten’ en is de gebezigde taal weer ‘normaal’. Ik vraag me af of dat anders zou kunnen.” Ook bekijkt ze ‘rouwverhalen’ in prentenboeken, jeugdromans, -poëzie en –films. Hoe dragen  deze bij aan het doodsbegrip van kinderen? . Denk bijvoorbeeld aan de populaire Harry Potter literatuur. Vermakelijk entertainment, maar de onderliggende boodschap over de dood is: streven naar liefde en vriendschap is belangrijker dan angst voor de dood.

Duidelijke taal

Ook de Nederlandse literatuur kent juweeltjes. Bijvoorbeeld Ted van Lieshouts gedichten  over de dood en de bundel Doodgewoon van Bette Westra en Sylvia Weve. “Ik denk dat veel mensen geen idee hebben dat er zulke mooie poëzie voor kinderen is geschreven én dat ze aan de hand van de taal in deze gedichten heel goed met kinderen in gesprek zouden kunnen gaan. Direct taalgebruik moet je niet schuwen. Pas rond hun tiende jaar begrijpen kinderen dat  de dood onomkeerbaar is. Spreek daarom niet in eufemismen maar leg duidelijk uit wat er aan de hand is.

Beter Niet

Zeven dingen
die je beter
niet kunt zeggen
tegen iemand
die een tijdje terug
zijn vader
heeft verloren:

Went het al een beetje?
Gaat het al wat beter?
Lekker leuke dingen doen.
Ik weet precies hoe je je voelt.
Gelukkig heb je je moeder nog.
Voor hem was het het beste zo.
Kom op, je bent nog jong,
het komt wel goed.

(gedicht uit Doodgewoon, Better Westera)

Elke twee maanden interviewt Laura Cramwinckel, projectleider Funeraire Academie, een Nederlandse onderzoeker over zijn of haar vakgebied. Ditmaal rondom het thema 'taal en de dood'. De tekst verschijnt tevens in de rubriek Funerair Onderzoek van Brancheblad Uitvaartzorg, BU-03 juni 2020.

Academic Death Quotes

“Uitvaartbezoekers waarderen vooral de moed van rouwende nabestaanden die durven spreken  tijdens de ceremonie, hoe stuntelend hun woorden ook zijn."
Tara Bailey & Tony Walter (2016) Funerals against death, Mortality, 21:2,149-166

 “Formele uitvaarttaal bestaat vooral uit woorden tégen de dood, ze hebben de belangrijke functie en kracht om de dood onschadelijk te maken.”
Prof. Douglas Davies (2017), Death, Ritual and Belief: The rhetoric of Funerary Rites. Bloomsbury Publishing

 

“Eufemismen voor de dood herscheppen de realiteit met woorden. Ze houden de dood op afstand en functioneren als ‘woord-deodorant’, maar dergelijke  taalmagie zorgt ook voor geestelijk zelfbehoud."
Denis Jamet (2010) Euphemisms for Death: Reinventing Reality through Words?, Sandrine Sorlin. Inventive Linguistics, Presses Universitaires du Languedoc et de la Méditerranée

“Uitvaarttaal is berucht om haar talrijke eufemismen: de uitvaartondernemer beschikt over een gigantisch  lexicon van soft-focus termen om nabestaanden troostend aan te spreken. Het verbaast niet dat wanneer uitvaartondernemers onder elkaar zijn de dood onder evenveel namen rondgaat: galgenhumor alom.”
Susie Dent (2017), Dent's Modern Tribes: The Secret Languages of Britain

 

Lees meer