Interview met de rouwdeskundige

Afscheid nemen in tijden van corona verloopt noodgedwongen anders dan we gewend zijn. De Funeraire Academie interviewt mensen uit de uitvaartbranche en reflecteert op hun observaties en ervaringen. In deze aflevering (4/5) spreken we met rouwdeskundige Leoniek van der Maarel.


Interview: Martin Hoondert. Tekst: Laura Cramwinckel.

Leoniek van der Maarel (psycholoog, rouwtherapeut, auteur, docent verlies- en rouwtherapie) worstelt met werken op afstand, want “het is lastig als mensen op een scherm huilen en niet live bij mij in de praktijk”. Wérkelijk in contact zijn met mensen ervaart ze eigenlijk alleen in fysieke aanwezigheid. In de uitvaartwereld wordt nu ook veel online gedaan en dat geeft andere momenten van contact maken. “Natuurlijk is er ook warmte voelbaar achter een scherm”, maar Leoniek voelt haar cliënten toch beter aan in live contact, waarbij gesprekspartners makkelijker elkaars emoties kunnen overnemen, iets wat ze uitlegt middels de werking van spiegelneuronen.

Over de impact van corona-maatregelen op de beleving van uitvaartrituelen hoort ze verhalen van zowel directe nabestaanden als bezoekers. Over de hele breedte ervaren mensen afstand en missen ze de gebruikelijke  ‘knuffel'. Mensen worden er ook opstandig van:  “Laten we knuffelen, dan nemen we de kans op Corona voor lief”. Heeft gemis aan lichamelijkheid impact op hoe mensen rouwen? Dat kan Leoniek lastig beoordelen. Ze meent dat terugkijken op de uitvaart, en daar een goed gevoel over hebben, vooral in het eerste kwartaal na een overlijden speelt. Daarna is de rouw meer in het hedendaagse leven gesitueerd.

Tenzij er natuurlijk nare situaties voordeden bij het afscheid. De beperking die gold op aantal aanwezigen bij een uitvaart en de keuzes die toen zijn gemaakt kunnen in de toekomst gevolgen hebben in de relationele sfeer (de ene tante kwam wel, de ander niet...). Het gemis van de gedeelde ervaring van afscheid nemen, gemis van gedeelde context om over te praten wordt gevoeld. ”Ik kan toch niet goed overbrengen hoe het afscheid van mijn vader was, want ze waren er niet bij”. Dat delen is heel belangrijk beklemtoont Van der Maarel: gedeelde smart is halve smart.

De rouwdeskundige betwijfelt of er na de ‘corona-tijd’ veel herdenkdiensten gaan worden gehouden. De tijd verstrijkt, men denkt toch ‘tis mosterd na de maaltijd’ en ‘Laat het maar zo’. Bovendien: mensen hebben een groot aanpassingsvermogen en kunnen in het belang van zelfbehoud heel goed ervaringen 're-framen'. Dus niet in gemis denken, maar in termen van meerwaarde.

Een verhalengemeenschap van vertellers en luisteraars

Martin Hoondert, universitair docent Tilburg University en ritueeldeskundige, haalt twee elementen uit het interview met Leoniek van der Maarel naar voren. Zo benoemt hij de gevolgen van de corona-maatregelen op de troostende werking van ritueel. Troost gaat zowel via het lichaam (aanraking, omhelzing, elkaar kussen) als verbaal, via woorden. Ook in een kleine uitvaartsetting gaat het om verhalen, de dank die we zeggen voor het geleefde leven, de herinneringen die gedeeld worden. Hoondert spreekt van een ‘verhalengemeenschap van vertellers en luisteraars’ waar troost vanuit gaat en waarin troost groeit.

Daarnaast reflecteert Hoondert op de functie van het uitvaartritueel in het gehele rouwproces. Het uitvaartritueel wordt door de rouwdeskundige gerelativeerd maar tóch behoudt het als overgangsritueel grote waarde: wanneer de dierbare aan de dood wordt meegegeven nemen we afscheid van een leven met en zonder iemand. In de periode daarna behelst het rouwproces vooral ‘coping’ – het zien te dealen met de verliessituatie en pogen overeind te blijven. Maar hoe is het voor mensen die de uitvaart niet hebben kunnen bijwonen? De kringen van betrokkenheid zijn tenslotte groot.

Volgende interview (5/5): Corona en afscheidsfotograaf Arenda Oomen.

Wil je op de hoogte blijven? Stuur een mailtje naar projectleider Laura Cramwinckel dan zetten we je op de Funeraire Academie mailinglijst.
l.cramwinckel@totzover.nl


Lees meer