Twee handen op gitaar, foto omslag van Waldie Hansers proefschrfit over de troost van uitvaartmuziek Twee handen op gitaar, foto omslag van Waldie Hansers proefschrfit over de troost van uitvaartmuziek

Tot Zover

Wat maakt uitvaartliedjes populair?

Muziekpsycholoog Waldie Hanser promoveert op de troostwerking van muziek bij emotionele situaties. Hij legt de Nederlandse uitvaartmuziek langs de meetlat, door een muzikale en taalkundige analyse van de playlists van de grote uitvaartverzekeraars. Wat maakt uitvaartliedjes populair?

Tekst: Laura Cramwinckel

Tijdens de staatsbegrafenis van Queen Elizabeth géén Candle in the Wind, maar traditionele psalmen en een kerkkoor. Miljoenen mensen werden geraakt en gesterkt door de muziek. Hoe komt dat?

Op 24 januari 2023 promoveert Waldie Hanser (1980) aan de Universiteit van Tilburg op een empirische studie naar de troostwerking van muziek bij emotionele situaties. Hij onderzocht honderdvijftig populaire Nederlands- en Engelstalige uitvaartliedjes met slimme datamining software. Met een even zo grote Spotify controle selectie. Zijn er terugkerende woorden, taalkundige eigenschappen of muzikale thema's die sommige liedjes bijzonder geschikt maken voor de uitvaart?

Akoestisch +

Wat betreft muzikale kenmerken scoren uitvaarttracks - zoals verwacht - laag op de waarden ‘vrolijke sfeer’, energie, tempo en dansbaarheid. Ze zijn daarentegen verrassend vaker in de toonladder majeur dan mineur. Ook komen akoestische nummers – liedjes met nadruk op stem en lyriek -  significant meer voor in uitvaartlijsten. Denk aan ‘Mag ik dan bij jou?’ en ‘Rollercoaster’. Dit strookt met de theorie dat tekst bij het luisteren naar droevige muziek een grotere rol speelt in emotionele respons dan melodie. In algemene én wetenschappelijke zin kan uitvaartmuziek worden getypeerd als ‘sereen, gevoelig en plechtig’.

Sociaal en droevig

“Door het vele gebruik van de tweede persoon (je, jij, jouw) ligt de focus meer op de ander dan op het individu. Jij-woorden drukken een gevoel van gemeenschap uit,” aldus Hanser. Qua tijdsoriëntatie  blijkt er een voorkeur voor het heden en de toekomst. Dus niet het verleden waar uitvaarttoespraken doorgaans op zijn toegespitst. Hanser illustreert dit met ‘I will always love you’ en ‘We’ll meet again’, waarbij grammaticaal zowel de spreker als de toegesprokene in de toekomstige tijd staan, en blijvende sociale connecties worden beklemtoond. “De songtekst vertolkt wat de rouwende voelt, en dat geeft steun.”

Liefde, zon en sterren

Kijken we naar woordgebruik dan scoort de ‘verdriet’ categorie hoog. Concrete verwijzingen naar dood en geloof zijn zeldzaam. ‘Love’ wordt significant vaker uitgedrukt in uitvaarttracks, evenals ‘Sun’, ‘True’ en ‘Star’. Allemaal woorden van troost, licht en hoop die het afscheid in een groter perspectief plaatsen.

Terug naar Elizabeths uitvaart: het muziekrepertoire was door haar zelf gekozen en bepaalde hymns klonken tijdens eerdere sleutelmomenten in het leven van de koningin (dus: persoonlijk). Volgens Hanser ‘werkt’ de troost uit de Psalmen op een universele manier en de kooruitvoering (akoestisch!) versterkte de emotionele respons.

 

Elke twee maanden interviewt Laura Cramwinckel, projectleider Funeraire Academie, een Nederlandse of buitenlandse doodsonderzoeker over zijn of haar vakgebied. De tekst verschijnt tevens in de rubriek Funerair Onderzoek van Brancheblad Uitvaartzorg.

Academic Death Quotes

  “Hoewel melodie vaak de overhand heeft, speelt tekst bij het luisteren naar droevige muziek een grotere rol dan bij vrolijke muziek. Ten slotte kan de verwerking van teksten dieper zijn bij droevige muziek dan bij vrolijke muziek.”

Hanser, Waldie E., Mark, Ruth E., Vingerhoets, Ad. J.J.M. (2022) Music and Lyruc Characteristics of Popular Dutch Funeral Songs in OMEGA – Journal of Death and Dying  0(0), 1-18

 

“Uitvaartmuziek dient meerdere doelen tijdens de ceremonie. Het kan de inhoud van toespraken versterken of illustreren, de identiteit van de overledene uitdrukken, een gemeenschapsgevoel oproepen, maar ook emoties opwekken dan wel kanaliseren.”

Bruin-Mollenhorst, J. (2020) The musical eulogy and other functions of funeral music in OMEGA – Journal of Death and Dying, 82(1), 25-41

“Troostende muziek wordt vooraf gegaan door negatieve levenservaringen, wordt in eenzaamheid beluisterd en met een focus op de tekst.”

Saarikallio, S. (2010) Music as emotional self-regulation throughout adulthood in Psychology of Music, 39(3), 307-327

“Muziek is de meest belangrijke bron van troost in vergelijking met andere kalmerende gedragingen”

Hanser, Waldie E. e.a.(2016) Consolation through music: A survey study in Musicae Scientiae 20(1), 122-137

Lees meer