Tot Zover

Via de webinar op 8 juni presenteert De Funeraire Academie lopend en afgerond onderzoek. Bevindingen uit Engeland en Amerika vergelijken we met de Nederlandse context. Welke leerpunten halen we hier uit? Een uitvaartprofessional uit het veld blikt terug en vooruit. Afsluitend zetten twee keynote sprekers de thematiek 'leven en sterven met corona' in een breed maatschappelijk perspectief.
Met John Troyer (UK), Kami Flecther (USA), Stephanie Neuenschwander (SUI), keynotes door René ten Bos (NL) en Paul Post (NL)

John Troyer

John Troyer (Director Centre for Death and Society, University of Bath, UK) gaf leiding aan misschien wel het meest omvangrijke onderzoek naar de impact van corona op de beleving van dood en uitvaart in Groot-Brittannië. Wat zijn de meest in het oog springende resultaten van het Britse onderzoek? Hoe ziet Troyer de toekomst? Is er werkelijk een aanzienlijke toename van directe/technische crematies als gevolg van corona?

Kami Fletcher

Kami Fletcher (Ass. Professor of History, Albright College, Pennsylvania, USA) maakt deel uit van het internationale collectief Radical Death Studies en hanteert als speerpunt het dekoloniseren van doodstudies. Het hoge COVID-19 sterftecijfer van de zwarte gemeenschap en de bijbehorende ‘black grief’ hebben haar kritische aandacht.<o:p></o:p>

Ze schreef o.a. het artikel Between cultural necrophilia and African American activism: life and loss in the age of COVID in: Panagiotis Pentaris, ed (2021) Death, Grief and Loss in the Context of COVID-19, Routledge.<o:p></o:p>

Stefanie Neuenschwander

Stefanie Neuenschwander (Phd. kandidaat, Theologische faculteit, Universiteit van Zurich, Zwitserland) maakte deel uit van het Duits/Zwitserse CONTOC onderzoeksteam: Churches Online in Times of Corona. Hoe maakten en ervaarden de kerken en pastors de noodzakelijk transitie naar online streaming en digitale ritualisering?

René ten Bos

René ten Bos, hoogleraar filosofie aan de Faculteit der Managementwetenschappen van de Radboud Universiteit en voormalig Denker des Vaderlands, staat bekend als een eigenzinnig denker. Ook in het coronadebat toonde hij zich tegendraads en provocatief. Zie zijn boek De Coronastorm (2020): heeft de corona-pandemie geleid tot nieuwe culturele patronen, heeft het een impact op ons gedrag?

Paul Post

Paul Post, emeritus hoogleraar ritual studies aan Tilburg University toont zich ook kritisch: heeft de corona-pandemie geleid tot nieuwe rituele patronen? Is corona wellicht een typisch 'slow disaster', waar wij niet mee om kunnen gaan? Post komt tot een overzicht en balans van hoe we de afgelopen twee jaar in Nederland corona hebben herdacht. Hij concludeert dat, in tegenstelling tot het omringende buitenland, bij ons de grotere rituelen nogal wat gedoe en problemen geven. Zie ook: Handbook of Disaster Rituals (Routledge, 2021).

Interview

Martin Hoondert, universitair docent Rituele Studies aan Tilburg Univerisy, was de moderator van de webinar. Hij vergeleek de resultaten van het internationale onderzoek met de Nederlandse context. Hij interviewde Anita van Loon, begraafplaatsdirecteur Gemeente Hilversum, als practioner vertelt ze welke lessen ze heeft geleerd de afgelopen twee jaar.

(transcript interview)

Ik heb je eerder geïnterviewd voor een project van de Funeraire Academie en ik ben eigenlijk wel heel benieuwd wat jij als directeur van uitvaartstichting Hilversum hebt geleerd van en tijdens de corona crisis.
Wij hebben vooral geleerd om heel erg creatief te zijn met de ruimte en afstand. Iedereen was vooral in het begin heel erg angstig om in de buurt van anderen te komen dus we zijn vooral gaan kijken hoe kunnen we met de ruimtes omgaan met respect voor die 1,5 m afstand dus dat hebben we geleerd. We hebben ook geleerd en dat vind ik zelf wel heel bijzonder dat voor corona zaten we in een soort wereld waar elkaar aanraken en omhelzen en 3 keer zoenen in Nederland iets heel gewoons was. Dat maakt soms ook dat het voor mensen ongemakkelijk was en door corona waardoor je die afstand kreeg, zag je en dat zie je nu nog steeds dat mensen soms alleen maar knikken of een hand op hun hart leggen en toch fysiek wat meer weer op afstand komen.

Dus ik denk dat het voor mensen nu in deze tijd waar we even weer wel bij elkaar mogen komen en met veel mensen samen mogen komen, zie je toch nog steeds met name bij de ouderen nog wat afstand. Dus die willen het liefst ook geen handen of geen omhelzingen nog hebben, dat heb ik geleerd. Wat ik ook heb gezien vooral en dat heeft mij als directeur van uitvaartstichting Hilversum heel erg geraakt is de eenzaamheid die ontstond rondom dat afscheid. Het feit dat je echt zeker in het begin 2020 toen alle maatregelen van start gingen dat mensen van de ene op de andere dag terug moesten naar maximaal 30 en die aantallen zijn nog een aantal keren veranderd waardoor het rouwen wel uitgesteld leek te worden want men was vooral bezig met overleven in een tijd van verlies en het echte rouwen. Dat hebben wij ook gemerkt want heel veel mensen hebben daarna herdenkingen georganiseerd of toch nog een keer de hele familie bij elkaar gehaald of zijn toch nog een keer op het graf teruggekomen met een grotere gezelschap, dus het leek wel alsof een heleboel dingen uitgesteld werden en toch zie ik nu in de keuzes die mensen maken dat men zegt “goh, we doen de inner circle die fysiek komt naar de plechtigheid en de vrienden en bekenden en de mensen op meer afstand die mogen via de livestream meekijken”. Het was vroeger zo dat je dacht “god iemand overlijdt en die had een heel groot sociaal netwerk” dan kwamen er 200 mensen op een plechtigheid en nu merk ik dat mensen steeds bewuster kiezen over wie komt er en wie krijgt het linkje voor de livestream.

Dat is eigenlijk ook meteen mijn tweede vraag waar je antwoord op geeft. Is er ook wel degelijk iets veranderd in de uitvaartbranche door de ervaringen van afgelopen jaren. Dus niet alleen aan de kant van ook mensen elkaar begroeten, condoleren, eenzaamheid, afstand houden maar ook in de vorm waar een uitvaart wordt gevierd om het maar zo even te zeggen.
Wat wij nu ook wel merken is dat mensen kleinere plechtigheden organiseren of dat men zegt ik doe condoleance voor een bepaalde groep apart en ik doe de dienst voor de familie en de vrienden. Dus je ziet dat men op verschillende manieren soms iets organiseert om die groepen niet zo groot te laten zijn en uitzonderingen daargelaten, we krijgen nu jong iemand van 23 jaar en dan komen er weer 200 mensen. Maar je ziet wel dat mensen keuzes maken over wie is er echt fysiek aanwezig en wie niet. Wij hebben destijds, in 2020, versneld de livestreams geregeld op onze locaties en je merkt dat dat nu bijna standaard is geworden. Terwijl dat toen een uitzondering was en nu zegt iedereen “oh ja doe ook maar een livestream” en dan zie je dat men zegt “oh er komen 60 mensen en er worden 200 kaarten gedrukt maar een aantal krijgen alleen maar de livestream uitnodiging”.

Dankjewel, dat zijn heldere antwoorden en ook belangrijke ontwikkelingen denk ik om te signaleren en waar wellicht ook nog verder onderzoek naar gedaan moet worden over hoe dat is, vooral over rouw en rouwverwerking.

Contact