Portret van dichter F. Starik door Bianca Sistermans (2012) Portret van dichter F. Starik door Bianca Sistermans (2012)

Tot Zover

Dichters van Dienst

Een dichter van dienst schrijft een gedicht voor een eenzame dode. Tijdens de uitvaart leest de dichter het gedicht voor. Bianca Sistermans (fotograaf) en Hester van Hasselt (schrijver) hebben het fenomeen van de eenzame uitvaart samengevat in de expositie Dichters van Dienst.


In Amsterdam vinden jaarlijks ongeveer vijftien ‘eenzame uitvaarten’ plaats. Dit zijn uitvaarten voor mensen die zo eenzaam zijn dat er niemand is die de uitvaart wil regelen of bezoeken. Woensdag 20 november 2002 las F. Starik, naar een idee van Bart FM Droog uit Groningen, voor het eerst een gedicht voor bij een eenzame uitvaart: een bijzonder saluut. Inmiddels is er een groep van Amsterdamse dichters die elkaar afwisselen bij de uitvaarten. Samen worden ze de Poule des doods genoemd. De dichters maken voor elke eenzame overledene een eigen gedicht die ze voordragen bij de uitvaart. Soms doen ze dat bij het graf of in de aula van het crematorium.

Bianca Sistermans maakte foto’s van een eenzame uitvaart. Niet digitaal, maar analoog in zwart-wit, met een Hasselblad camera. Daarnaast portretteerde zij drie dichters uit de Poule des Doods: F. Starik, Maria Barnas en Menno Wigman. Hester van Hasselt interviewde hen. Die gesprekken gaan over de dood in hun leven en de dood in hun werk. En vooral ook over het schrijven voor een eenzame onbekende. Poëzie als luikje naar de dood.

De speciaal geschreven dichtregels van de dichters van dienst dragen bij aan een waardig afscheid voor mensen die hoe dan ook afgesloten raakten van de maatschappij. ‘Omdat ieder mens de moeite waard is om over na te denken.’

IM Hendrik de Vries

door F. Starik

U was geen reiziger, u was slechts naamgenoot
van de man die vergeefs een ander heeft gewacht.
Voor wie de zesde trein dreunt binnen in de kap.
Voor ‘t laatst, voor ‘t laatst. Zelfs dit ging dus voorbij.

De zesde die hem nog niet bracht. Vergeefs.
Een aanleuningwoninkje leunt nergens tegenaan.
Een huis dat nergens meer op wacht. Zelfs met de buren
niet geleefd en geen contact. Twee dochters uit een huwelijk

dat mislukt, en nog een huwelijk dat mislukt. Een zoon
werd niet erkend, draagt niet die koude achternaam. Een agenda
waarin alle dagen staan, twee oude bekenden, die bekennen

u te kennen als H. de V. Ze zagen u al jaren niet.
Dus hier sta ik en houd u vrij. U eenmaal, door een enkele blik
te zeggen: dit ben ik, en dat waart gij.

Sporen / Traces

Het archief van Team Uitvaarten

Mensen sterven soms in eenzaamheid. Geen familielid, vriend of kennis die zich bekommert om hun heengaan, begrafenis of crematie. Team Uitvaarten van de gemeente Amsterdam zorgt in zulke gevallen voor een waardige uitvaart. Het team bepaalt ook wat er met de eigendommen van de overledene moet gebeuren. De medewerkers inventariseren daarvoor ondermeer met foto’s wat er in de woning van de overledene is achtergebleven. Op de foto's zien we verlaten woonkamers, lege bedden en de achtergelaten souvenirs. Ze vormen flarden van een verhaal, een levensverhaal waar alleen nog naar gegist kan worden.

Documentairemaakster Astrid Bussink dook in het archief met sporenfoto’s in verband met haar documentaire Poule des Doods. Die gaat over de door de dichter F. Starik opgerichte Stichting De Eenzame Uitvaart.

F. Starik over Team Uitvaarten: “Toen ik met de Eenzame Uitvaart begon werd ik getroffen door de respectvolle manier waarop het [toenmalige] Bureau uitvaarten van Gemeentewege met de doden omging. Het eerste wat ik leerde […] is: ‘Maar ieder mens, en daar gaat het hierom, ieder mens verdient respect.’”

Dichters van dienst eindigt met een fragment van Astrid Bussinks documentaire Poule des Doods (2012).


Lees verder