Tot Zover

19de eeuwse trend

Haar is in de geschiedenis altijd nauw verbondengeweest met geborgenheid, liefde, mystiek en onsterfelijkheid. Vanaf de zeventiende eeuw zien we dat haar wordt verwerkt in sieraden, maar in de negentiende eeuw zien we ze echt veel, en dan niet alleen maar in de hoge klassen.  Sommige haarstukken illustreerden onderlinge relaties door het gebruik van haar van meerdere personen, waardoor een ‘familiestuk’ ontstond. In Nederland zijn weinig voorbeelden van dergelijke familiestukken.

Ons haarboeket

Museum Tot Zover bezit een uniek boeket van mensenhaar uit 1871. Het is een familiestuk, gemaakt als een verjaardagscadeau. Binnen de eigen collectie en de collectie Nederland is dit een absoluut topwerk. Het is een staalkaart van haarverwerkingstechnieken en heeft een hoog artistiek niveau. 

Het werk is vervaardigd als cadeau voor Johannes Wilhelmus de Hoog (Geertruidenberg 1803–1879) op zijn verjaardag, 15 december 1871. De Hoog was bakker en was bestuurlijk actief als gemeenteraadslid en wethouder in Geertruidenberg. Hij was tevens eerste luitenant van de schutterij. De Hoog trouwde op 2 augustus 1832 in Zevenbergen met Adriana van Dongen (1807-1898). Het echtpaar kreeg tien kinderen, waaronder zoon Joannes Wilhelmus de Hoog Jz. (Geertruidenberg 1847 – 1923), die maker of opdrachtgever van het werk was, en dochter Jacoba Johanna Catharina de Hoog. Zij trouwde met Paschalis Smolders.

Museum Tot Zover heeft contact gehad met een nazaat van dit echtpaar Smolders; het werk is in deze tak van de familie beland. Onderzocht wordt of er meer informatie en foto’s te vinden zijn in deze familie.

Vanaf november 2021 verblijft het haarboeket in het restauratieatelier van Nancy Knaap. Begin 2023 verwachten we het boeket opnieuw te op zaal te kunnen tonen, samen met de nieuwe haarvitrine. Lees hier meer over het restauratieproces.

Verborgen details

In de tafel, waar de vitrine op staat, bevindt zich een lade met een tekst aan weerszijden:

Dit haarbouquet vervaardigd door I.W. de Hoog Jz. oorspronkelijk aangeboden aan zijn Vader, op den verjaardag van 15 December 1871. Gerestaureerd en met meerdere haarbloemen toegevoegd in de oorlogsjaren 1914-’15. Ter gedachtenis van dierbare Overledenen en ter eere van bloed- en aanverwanten. 

Aan de keerzijde van deze lade bevinden zich kleine ronde fotootjes, afgedekt met een bolvormig glaasje ter bescherming, met portretjes van de familieleden en twee rondjes met alleen een naam. Om deze prentjes heen zijn gedroogde blaadjes aangebracht en hier en daar is een enkel bloemetje gedrapeerd.

DIY-recept

Als je in de negentiende eerw geld genoeg had kon je een speciale haarwerker inhuren. Zij hadden allerlei modellenboeken voor hun klanten. Maar je kon ook zelf aan de slag. Het Nederlandse damesblad Pénélopé (uitgegeven tussen 1821 en 1835) gaf aan vrouwen uit de hogere burgerij handwerkbeschrijvingen, tips & tricks om haar te verwerken in een voorstelling of wandmedaillon:

Inderdaad kun je ook een bevallig haarwerkje, ter herinnering aan een levende of overleden dierbare, zelf vervaardigen.

1. Knip enkele haarlokken van deze persoon, schudt het scheerapparaat leeg of pluk de haarborstel schoon.
2. kook deze in water met as (leeg de openhaard, asbakken of gebruik crematie as)
3. leg ze nadien te drogen.
4. Vervolgens knipt u het haar met de punt van een schaar helemaal fijn.
5. Dan neme men een stukje melkglas, hierop schildert u met houtlijm een aardig tafereeltje - of zoals hiernaast afgebeeld.
6. Strooi het haar over de lijmtekening
7. en blaas het overtollige haar weg.

U zult versteld staan hoe ogenschijnlijk eenvoudige opgaven vragen om vakmanschap. Succes!

Recept afkomstig uit tijdschrift: Penélopé, Maandwerk aan het vrouwelijk geslacht toegewijd, Amsterdam 1821.