Tot Zover

Restaurator Jos Deuss begon met het goed bestuderen van het uitgelijste werk. Hij gebruikte hiervoor strijklicht, UV-licht en een microscoop. Met UV-licht kun je recente retouches zien, toevoegingen van na het midden van de twintigste eeuw. "Recente toevoegingen reflecteren het ultraviolette licht namelijk niet en dan zie je donkere plakken," aldus Deuss. Ergens in de afgelopen decennia zijn kleine beschadigingen geretoucheerd. Dat zie je bijvoorbeeld in de japon van het meisje aan de twee donkere vlekken.

Letterlijk een nieuwe blik

Maar ook veel eerder is er aan het schilderij gewerkt en dat is onverwacht en erg interessant nieuws. De half open oogjes waarover we ons eerder verbaasden? Die blijken dus niet tot het originele portret van Maes uit 1671 te behoren. Het zijn toevoegingen uit de negentiende eeuw. Oorspronkelijk waren de oogjes van het meisje dus dicht. Nu kan er geen enkele twijfel meer bestaan over het feit dat dit een doodsportretje is. En wat ons betreft zijn de ogen van het onfortuinlijke dode meisje nu opnieuw definitief gesloten. Of gunt ze ons nog een kleine glimp? Kom het gerust zelf bekijken.

Ook bleek dat het gezicht na de toevoeging van de twee open oogjes is voorzien van een nieuw laagje vernis met daarin een warm pigment. Vond men het gelaat te bleek en niet 'levendig' genoeg, conform de in die tijd geldende smaakopvattingen? Je zou kunnen zeggen dat de negentiende-eeuwse eigenaar het meisje er minder dood wilde laten uit zien. Vermoedelijk werd het schilderij daarmee ook aantrekkelijker voor de kunsthandel.

De reconstructie van de voorgrondpartij en randzones werd gedaan met gebruikmaking van vergelijkbare composities in schilderijen van Rembrandtleerling Nicolaes Maes. In gereinigde staat is het omringende arcadische landschap beter zichtbaar: het wasbekken, de boomstam, blauwe lucht en bladeren.

In de fotoslider hieronder zie je verschillende stappen uit het restauratie proces.

Aanwinst voor collectie Nederland

Dankzij de conservator oude kunst van het Dordrechts Museum werden we getipt over de Zwitserse veiling waar het schilderij werd aangeboden. Bij de aanschaf werd Rudi Ekkart geraadpleegd. De oud-directeur van het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie is specialist op het gebied van portretschilderkunst uit de zeventiende eeuw. Hij was meteen enthousiast over de beoogde aanwinst. “Hoewel er veel werken van Nicolaes Maes in Nederlandse verzamelingen aanwezig zijn, vormt juist dit schilderij door zijn zeldzame thematiek een prachtige aanwinst voor de collectie Nederland. En des te mooier, aangezien deze aanwinst terecht komt in een museum waarin deze roerende beeltenis van een dood kindje zo voortreffelijk past.”

Wie waren er betrokken bij de restauratie?

Tijdens de restauratie was er regelmatig overleg tussen restaurator Jos Deuss, expert Rudi Ekkart, Guus Sluiter en Jeroen Bijl.

• Jos Deuss werkte lang in het Dordrechts Museum en heeft zijn restauratie-atelier zelfstandig voortgezet. Hij heeft duizenden schilderijen onder handen gehad, waaronder veel van Dordtenaar Nicolaes Maes.
• Rudi Ekkart is oud-directeur van het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie, em. hoogleraar aan de Universiteit Utrecht en destijds gepromoveerd op portretschilderkunst. Als voorzitter van de 'Commissie-Ekkart' gaf hij leiding aan het onderzoek naar in de Tweede Wereldoorlog geroofde kunstwerken en hij publiceerde veel over Nederlandse portretschilderkunst.
• Guus Sluiter is directeur van Museum Tot Zover maar van oudsher kunsthistoricus en gespecialiseerd in oude schilderkunst.
• Sander Paarlberg, conservator oude kunst van het Dordrechts Museum, komt ook regelmatig een kijkje nemen. Hij was degene die Museum Tot Zover tipte over het schilderij.
• Vormgever en antiquair Jeroen Bijl restaureerde de imposante 19de eeuwse lijst en zorgde ervoor dat het meisje weer op zaal in het museum is te bewonderen.